نشست پژوهشی کتاب وسعت طراحی خط در خانه کتاب ایران
آقای دکتر بهنام زنگی:
با دیدن آثار کتاب وسعت طراحی خط به ظرفیت بالای خط فارسی پی می بریم.
ما به طراحی خط در تمامی شاخه های تجسمی که به خط منتهی می شوند نیاز داریم.
این کتاب به ما یاد مید هد که از لحاظ ظرفیت، فرم های فارسی بی نظیرند.
چه ساختارهای خوشنویسی ایرانی و چه ساختارهای تایپ فیس های فارسی را بهم بریزیم و از توی آن حرکات و ابداعات جدید بوجود بیاوریم که عالی ترین نام آن وسعت طراحی خط هست.
ما نیازبه ماده ومتریال دیگری داریم تا محتوا ها را که عملا نمی شود مواد بصری خلاقانه برای آن استفاده کرد از خط برای بیان و انتقال این نوع از معناها استفاده کنیم و این نشان از اهمیت و توجهی است که باید به مقوله طراحی خط داشته باشیم.
خانم دکتر معنوی راد:
دیدن کتاب را به علاقمندان طراحی خط، طراحی حروف و خوشنویسی و زمینه های دیگر از هنر بویژه تصویرسازی انتزاعی توصیه می کنم می تواند الهام بخش باشد. یک نوع تجربه بصری را خانم هادی پیاده کرده اند و بنظر من عرصه ای که ایشان انتخاب کردند انتهایی ندارد.
۳۰خرداد میزبان نشست کتاب وسعت طراحی خط در خانه کتاب ایران بودیم که این برنامه از طریق آپارات به صورت زنده پخش شد و علاقه مندان می توانستند دراین نشست به صورت آنلاین حضور پیدا کنند مهمانان محترم این نشست، آقای دکتر بهنام زنگی، دکترای پژوهش هنر ومدیر فصلنامه علمی پژوهشی هنر، رئیس انجمن علمی وپژوهش های هنری ایران و مدیر انتشارات مهر نوروز و ناشر کتاب وسعت طراحی خط و خانم دکتر میترا معنوی راد، دانشیار دانشگاه الزهرا ، دکترای پژوهش هنر و عضو هیئت مدیره انجمن هنرهای تجسمی ایران و خانم اکرم هادی، نقاش و طراح، کارشناس ارشد پژوهش هنر، عضو انجمن علمی هنر و ادبیات تطبیقی و عضو انجمن علمی هنرهای تجسمی ایران حضور داشتند.
در واقع خانم هادی آغازگر طراحی خط در کشورمان هستند که کار اصلی خودشان را با کتاب حضرت علی (ع) در سال ۹۰ به صورت رسمی معرفی کردند از ایشان ۶۰۰ اثر طراحی خط در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به ثبت رسیده است.
ابتدا ضمن قدردانی از اساتید حاضر در جلسه و خانه کتاب ایران، درمورد کتاب “وسعت طراحی خط ” انگیزه و روش خلق این آثار در کتاب توضیحاتی را ارائه دادند.
هر هنرمندی با اینکه انگیزه ایجاد یک اثر خلاقانه را دارد اما در فکر ایجاد خلق یک شیوه جدید، کار را شروع نمی کند. یک اثر نو و بدیع هیچگاه نه براساس یک اتفاق، بلکه طی کسب مهارت ها، تجربه ها و دانش های عملی و نظری امکان پذیر می شود. و شیوه طراحی خط که بعد از نقاشی خط که با هم تفاوتهای عمده ای دارند نتیجه توجه ام به دانش های عملی در کلیه شاخه های تجسمی بوده است و بی گمان بدون آشنایی با هنرهای نقاشی، طراحی، حجم سازی و خط و خوشنویسی به صورت عملی و به صورت نظری امکان پذیر نبود به نوعی آنها در ذهن و روحم نهادینه شدند و بدین تربیب طراحی خط امکان ظهور و بروز را پیداکرد. طراحی خط فرصت و زمینه گسترده ای را برای هنرمندانی که در رشته های مختلف تجسمی و حتی سنتی، فعالیت دارند، می گشاید می توان با دستیابی بر این نوع فضای فرمی و مفهومی که در خط ایجاد می شود به نتایج جدید تر و خلاقانه تری رسید و بعد از نقاشی خط می تواند فضای هنر ما را در حوزه خط و درشاخه های گسترده ای که به خط منجر می شود وسعت ببخشد و همچنین بر اساس ضرورت دنیای معاصر که بحث گفتمان هنر، نشانه ها و استعاره ها در ارائه یک اثر مفهومی اهمیت دارد، در طراحی خط علاوه بر فضای فرمی، کانسپت ومفهوم واژه ها اهمیت ویژه ای دارند.
در کتاب اول من با عنوان “حضرت علی (ع)” که در سال ۹۰ معرفی شد و این کتاب “وسعت طراحی خط ” که در ادامه همان کتاب به منظور معرفی بیشتر این شیوه توسط انتشارات مهر نوروز چاپ شده است همانطور که عرض کردم ظرفیت های خط فارسی را خاطر نشان کردم می دانیم که بحث هنر از بحث نظریه ها جداست در مورد این شیوه به همین گونه بوده نظریاتی که دراین شیوه هست بعدها بوجود آمد درحالی که درابتدا از دانش عملی ام و توجه ام به فرم ها ی خط و خوشنویسی و احساس و شهودم و اندیشه هایی که مربوط به این دوران است وضرورت و استلزامات این دوران، همگی کمک کردند تا این فضا رشد پیدا کند شاید حرفی داشته باشم در فضای خط و معرفی این شیوه با عنوان طراحی خط ،که اگر بن بستی در خط گاها ایجاد می شود را مرتفع نماید.
آقای دکتر بهنام زنگی از سخنرانان نشست، ناشر کتاب “وسعت طراحی خط” ضمن تبریک به خانم هادی و ارزش این کتاب درحوزه خط ، عنوان کردند که ایشان توانستند حرکتی نوآورانه در زمینه خط فارسی ایجاد کنند و اینکه حرکت اولیه در ابداع در عنوان کتاب هست فکر می کنم به حد کافی گویا و مبین این موضوع هست. عنوان جذاب وسعت طراحی خط، وقتی از “وسیع” استفاده می کنیم یعنی ادعا می کنیم که حروف فارسی وسعت کافی برای ابداع خلق اثر و نوآوری را دارند و این ادعا بدور از واقعیت نیست نکته ای را که سالها در زمینه گرافیک تدریس می کنم و با چالش اساسی مواجه ایم و آن هم برداشت و مقایسه ای اشتباه از خطوط فارسی و لاتین هست و دانشجویان و هنرمندان ما گمان می کنند ظرفیت های بصری در حروف لاتین بیشتر هست به جهاتی شاید بتوان گفت این تفکر درست باشد اما وقتی مقایسه می کنیم تنها مزیت حروف لاتین به نوشتار فارسی، نظم پذیری آنهاست و چون جدا نوشته می شوند مهار و کنترل آنها در تایپوگرافی ساده تر هست و از جهت دیگر وقت زیادی که در جهت طراحی فونت های مختلف شده و این نظم پذیری و کنترل و مهندسی شدن کاربرد آنها را ساده تر کرده است و ما طراحان گرافیک احساس می کنیم ظرفیت بیشتری دارند درحالی که اینطورنیست من در نشستی چهار حروف را کنار هم گذاشتم و به دوستان گفتم اینها را بنویسند تا مقایسه ای بین نوشتار فارسی و لاتین داشته باشیم از نوشتار فارسی ده کلمه ایجاد شد و از لاتین هم به همین گونه، البته بدون توجه به معنای آن، اما در فارسی از تلفیق آنها هیچکدام شبیه هم نبودند ولی در حروف لاتین همه شبیه بودند نظمی ارگانیک بین آنها بود و ماهیت خود را حفظ کرده بودند و در لاتین با محدودیت شکل مواجه هستیم طراحان ما می دانند وقتی با محدودیت شکل مواجه ایم راحت می توانیم کار کنیم و این به معنای گرفتن نتیجه بهتر نیست اما در نقطه مقابل در حروف فارسی با یک پیش بینی ناپذیری مواجه هستیم و نمی دانیم چه شکلی را تجربه خواهیم کرد و این باعث می شود به ابداع هنری نزیک تر شویم چون به یک بداهگی نزدیک هستیم و من فکر می کنم که وسعت طراحی خط هم به همین جا منجر می شود و این کتاب به ما یاد میدهد که از لحاظ ظرفیت، فرم های فارسی بی نظیرند و من این را به عنوان یک طراح گرافیک عرض می کنم و قصد دفاع ازخط فارسی را ندارم چون این کار خوشنویس ها هست و در اینجا خانم دکتر معنوی راد هستند و من نمی توانم دخالتی بکنم ولی باید بگویم که از منظر گرافیک خط فارسی ظرفیت های بی نظیر و نهفته ای در طراحی دارند. همچنین بپردازیم به سایر مولفه های فرهنگی، همچون موسیقی که آیا موسیقی ایرانی می تواند قابل تطبیق با خط ارمنی یا لاتین و یا خط هندی و یا با خطوط آسیای دور چین وژاپن باشد ؟ متوجه خواهید شد این امکان پذیر نیست و همه ساختارها درکنار هم تکوین پیدا کرده و رشد کرده اند. موسیقی ایرانی با خط ایرانی ملازم هست و یا معماری آیا با کتیبه ای به خط کره ای قابل درک هست ؟ مطمئنا اینگونه نیست این نشان میدهد که خوشنویسی ما از سایر آبشخورهای فرهنگی ما الهام گرفته و از سلایق زیبایی شناسی انسان ایرانی بهره برده و رسم الخط هایی که عروس خطوط اسلامی معرفی شده است اما باز ما هنوز ناآشنا هستیم و داریم مشق می کنیم درتایپ فیس و کشف ظرفیت های خطوط فارسی، اما باز شاهدیم که خطوط زیبایی استخراج می شود. تجربه تایپ فیس ها و حروف را که به چند دهه بیشتر نمی رسد را در کنار چند قرن تجربه حروف لاتین در نظر بیاوریم نمیتوان ادعا کرد که مثل حرو ف لاتین تایپ فیس طراحی کنیم امروزه از این چند صد قلمی که ساخته شده می بینیم که حروف روز بروز زیباتر و جذاب تر می شوند و این نشان می دهد که ما جنبه های نو آورانه خط را کشف می کنیم و متوجه می شویم که این خطی که ادعا می کنیم ظرفیت فنی ندارد جلوه های نو آورانه ای از خط کشف می شود. اجازه بدهید روند تکامل حروف را عرض کنم . انسان اولیه برای ایجاد ارتباط برای روایت و ثبت خواسته ها و دانسته ها و باورهایش به خط تصویری روی آورد با کشیدن اشکال به شکل واقعی مفهوم خود رامنتقل می کرد بطور مثال برای گرما آتش را می کشید و یا برای شکار تیر وکمان را می کشید و به مرور با تکامل این شیوه از خط حروف قراردادی را جایگزین کردیم. حروف قراردادی واژه ها را منتقل کردند و به تکامل خط نزدیک شدیم. اما اتفاقی که افتاد آنکه حروف از حس عاری شدند به طور مثال تصویر شکار دارای بار حسی بود اما کلمه شکار دیگر آن بار حسی را به همراه نداشت و فقط مفهوم را منتقل می کرد و ما با این موضوع کنار آمدیم و انسان که به دنبال عواطف و حس های خود بود در صدد برآمد تا دوباره این حروف به طرف خوشنویسی و طراحی خط تا حس به این سیطره وارد و جاری شود و خوشنویسی و تایپوگرافی برای حل این کمبود بوجود آمد. امروزه می بینیم با ایجاد خطوط جدید به طور مثال خط نستعلیق یا شکسته نستعلیق مجدد این حس در خط جاری شد بدون آنکه از آن حس مصداق عینی داشته باشید حروف را می نویسید اما بار حسی آن به قدری جذاب هست که مخاطب را مسرور می کند. می بینیم که طراحی خط این کمک را به ما می کند و اتفاقی که در این کتاب افتاد این بود که طراح محترم ذوق و سلیقه شخصی خود را بکارگرفته ضمن احترام به سنت خوشنویسی ایرانی و رعایت قالب های خوشنویسی، ساختار شکنی کرده مثلا در کتاب وسعت طراحی خط کلمه “علی” را به شکل های مختلفی طراحی کرده، شاید خوشنویسان سنتی موضع علیه اینکار بگیرند اما این ساختار شکنی در بعضی کارها واقعا به ابداع وخلق تصاویر زیبا و به استانداردهای گرافیکی و بصری رسیده که خود این بسیار ارزشمند هست و ضمنا منجر به یک حرکت جسورانه شده که ما می توانیم بگوییم که چه ساختارهای خوشنویسی ایرانی و چه ساختارهای تایپ فیس های فارسی را بهم بریزیم و از توی آن حرکات و ابداعات جدید بوجود بیاوریم که عالی ترین نام آن وسعت طراحی خط هست یعنی ما ادعا نمی کنیم که خوشنویسی می کنیم که چرا قالب ها رعایت نشده و ادعا نمی کنیم که تایپ می کنیم یا می نویسیم بلکه طراحی خط می کنیم و این طراحی خط هست که چه در زمینه خوشنویسی و چه درزمینه کتیبه سازی و چه در زمینه طراحی حروف و یا زمینه کاربرد خط در گرافیک و هنرهای جدید، که به نظر من شاید به لحاظ کاربردی و اهمیت از سایر گرایشات خط مهم تر خواهد بود. چون ما امروز به طراحی خط در تولیدات روزمره نیاز داریم، در گرافیک محیطی به طراحی خط نیاز هست ،در کتاب آرایی به طراحی خط نیاز هست، حتی در رشته های هنری منتهی به خط مثل نقاشی خط ما به طراحی خط نیازداریم.
خانم دکتر معنوی راد، ضمن تبریک به خانم هادی و اینکه خوشحال هستم که در این جلسه حضور دارم فرمودند: توضیحات کاملی را آقای دکترزنگی ارائه دادند من از زاویه دیگری به این موضوع می پردازم و بیشتر جنبه خوشنویسانه کار را مورد توجه قرار می دهم سابقه و پیشینه خط و خوشنویسی در ایران بر کسی پوشیده نیست یعنی ایرانیان در زمینه خط و خوشنویسی تکامل بسزایی را انجام دادند و درعرصه هنر جهانی به نظر بنده منحصر به فرد هستند یعنی ایرانیان در زمینه ابداع سبک های مختلف خوشنویسی کارهای مهمی انجام داده اند شرایط متعددی باعث این پیشرفت شدکه زمان زیادی برای این توضیحات نداریم. اشاره آقای دکتر زنگی در مورد مرحله الفبایی و قراردادی خط ، و اینکه ایرانیان بسیار برجسته درهنر خط و خوشنویسی شرکت کردند مصداق بارز آن در خط ایرانیان تعلیق، نستعلیق و شکسته نستعلیق اوج ظهور این خلاقیت هست ایرانیان در زمینه خطوط عربی نسخ و ثلث هم فعالیتهای زیادی داشتند. در خط نسخ شاهد هنرنمایی خوشنویسانی با نام “نیریزی” هستیم که سبک “نسخ ایرانی” را پدید آورد یعنی نسخ یاقوتی را برمی دارد و روی آن تغیراتی ایجاد می کند و نسخ ایرانی را پایه ریزی می کند و این ها نشان دهنده این است که ما به نگاه انتزاعی در ایران توجه زیادی داشته ایم. یعنی به لحاظ فرهنگ و یا سنت نهادینه شده در ذهن ایرانی، و یا اینکه اصولا در ذات مردم این خطه هست. این نگرش و زبان انتزاعی و غیر مستقیم خیلی مورد توجه قرارگرفته و شکل خالص این نوع نگاه در هنر خوشنویسی است. یعنی بدون دیدن یک تصویر با دیدن یک کلمه یا حرف بسیاری مطالب به بیننده منتقل می شود و ما حتی تصویری ما به ازای آن نداریم یعنی نیرویی دراین تصویر خوشنویسی نهفته است که بدون واسطه به تصویر، انتقال مفهوم می کنیم و بعد ها رشته گرافیک وارد دانشگاه های ما می شود، واحدهای خط و طراحی حروف وخوشنویسی تدریس می شود، تعدادی از خوشنویس ها جذب می شوند و نگاه خوشنویسانه را با تکنیک های بصری تلفیق می کنند و بیان جدیدی ازحروف را پیاده می کنند. ما نمونه های شاخصی در هنر گرافیک معاصر داریم هنرمندانی که تسلط به هنر گرافیک ودانش بیان بصری دارند با ذکر این موارد با مشاهده کتاب خانم هادی در لا به لای آثار کتاب، این تفکر انتزاعی مصداق پیدا کرده اثر صفحه ۴۲ کلمه علی یک نوع تصویر هست نگاهی از ذهن وروح خانم هادی هستیم که درقالب حرکت های کلمه علی مسیر خودش راپیداکرده اما به واسطه سایه روشن ها وحرکت ریتمیک شکل حروف ، بیانی مفهومی رابه بیننده منتقل می کند وبعضی قسمت ها رنگ به کمک آمده واین تاثیرگذاری را بیشتر کرده است به هرحال منظورمن قابلیت های آثار خانم هادی اشاره به این موضوع دارد که این عرصه نابی که ایشان تجربه می کنند یک نوع بداهه نویسی و بداهه نگاری هست که ما سابقه اش را در خوشنویسی داشته ایم خوشنویس با تمام قید وبندهایی که در رعایت اصول و شکل حروف را باید داشته باشد و از چارچوب نباید خارج شود ولی بعد از مدتی نیاز دارد تا فردیت خودش را در آثارش به نمایش بگذارد و دست به ترکیب بندی های خاص می زند قصار نویسی و سیاه مشق نویسی می کند و این نشان می دهد که ذات هنرمند فراتر از قاعده ها حرکت می کند تا دیدگاه جدیدی را به عرصه هنر اهدا کند. خوشحالم که خانم هادی دراین زمینه این تجربه را داشته اند و دیدن کتاب را به علاقمندان طراحی خط طراحی حروف و خوشنویسی و زمینه های دیگر از هنر بویژه تصویرسازی انتزاعی، دیدن کتاب می تواند الهام بخش باشد. یک نوع تجربه بصری را خانم هادی پیاده کرده اند و بنظر من عرصه ای که ایشان انتخاب کردند انتهایی نداردیعنی به مرور و طی سالهایی که کارکرده اند تجربیات مختلفی را در حین کار بدست آوردند و این نشان دهنده این اسم بسیار با مسمایی هست که برای کتاب انتخاب کرده اند. وسعت طراحی خط ، یعنی این زمینه آنقدر وسعت دارد که هر چقدر در آن کار شود زمینه ها و دریچه های جدیدی را بروی هنرمند بازمی کند تشکر می کنم از تلاشی که در طی این سالها در این زمینه انجام داده اند و آرزوی موفقیت برای خانم هادی و آقای دکتر زنگی که زحمت چاپ کتاب را به عهده داشتند.
خانم دکترگرد آفرین محمدی با سوال از آقای دکتر زنگی که این شیوه به صورت آکادمیک و دانشگاهی، به صورت گرایش و واحد درسی مطرح هست آقای دکتر فرمودند به رغم اهمیت طراحی خط رشته مستقلی دراین زمینه نداریم ولی رشته های مختلف دراین زمینه واحد درسی مانند کاربرد خط در گرافیک داریم که باید به همین مقوله منجر شود دانشجوی گرافیک خط را طراحی کند ما وقتی از تایپ فیس استفاده می کنیم مصرف کننده آنچه که قبلا طراحی شده ویا خوشنویسی می کنیم مصرف کننده خوشنویسی می شویم که اصول وقواعدی که قبلا تدوین شده وما به نحومطلوب استفاده می کنیم تا اثری را خلق کنیم ووقتی خط را طراحی می کنیم در واقع داریم تولید می کنیم وایده را به محصول تبدیل می کنیم آن واحدی را که ما عمدتا در کاربرد خط در گرافیک عنوان می کنیم مشتمل بر بحث های نظری، بنظر می آید که یکی از دروس کلیدی باید باشد نکته مهمی را باید عرض کنم که احتمالا بین مخاطبان مجازی ما هستند آنهم این است که با محدودیت شکل مواجه می شویم به خاطر حجم کثیری از آثاری که درحال تولید هست مثلا درفرم ها بعضا به تکرار می رسیم نشا نه ای را طراحی می کنیم ولی درنقطه دیگری از دنیا عین آن طراحی شده و این یعنی محدودیت در تصاویر و این بسیار طبیعی است عامل خط در این تحولالت چند ساله اخیرخیلی کمک می کند به طراحان گرافیک و حتی گاهی خط دستمایه اصلی طراحان قلمداد می شود پوستری که احیانا طراحی آن با خط پایه ریزی شده ویجت هایی می بینیم که اساسش بر ظرفیت های حروف هست و شناخت آن برای طراحان گر افیک بسیار مهم هست ضمن اینکه صحبتمان با دوستان طراحان گرافیک هست ما در بازنمایی خیلی از مفاهیم به زبان تصویر محدودیت داریم و خیلی مفاهیم انتزاعی عملا معادل بصری ندارند و اگر دارند استفاده تصویری آنها کاری کلیشه ای و کم بها از لحاظ هنری هست. ما نیاز به ماده و متریال دیگری داریم تا محتواها را که عملا نمی شود مواد بصری خلاقانه برا ی آن استفاده کرد از خط برای بیان و انتقال این نوع ازمعناها استفاده کنیم و این نشان از اهمیت و توجهی است که باید به مقوله طراحی خط داشته باشیم. خانم دکتر نمونه هایی که جوهره خلاقانه ای در آن هست را مثال زدند. من نیز مایلم نمونه هایی را مثال بزنم اگردوستان دسترسی به کتاب دارند مثلا درصفحه ۶۲ یک کار کامل انتزاعی می بینیم یا در صفحه ۴۳ یک کار جسورانه انتزاعی می بینیم همینطور درصفحه ۳۶. اگر ما حتی واژه علی یا حروف فارسی را از این کارها بگیریم خواهیم دید که کارهای کاملی هستند. از منظر یک کار تصویری گرافیکی و یک کارهنری انتزاعی، و این نشان می دهد که حروف وخط فارسی می تواند مبدا وسرچشمه خوبی حتی برای کارهای انتزاعی باشد وما درمقاطع مختلف در نقاشی نوین خودمان دیده ایم که نقاشان سقاخانه ونقاشان نوگرای بسیاری به خط رجوع کردند وبسیاری نیز از خط وارد فضای نقاشی شدند و خوشنویسان نیز قالب های ایستای خوشنویسی را تبدیل به قالب های پویای خط نگاری ونقاشی خط کردند که جزو آثار پرطرفدار نقاشی محسوب می شوند که در بینالهای و حراج های داخل و خارج کشور نیز از استفبال خوبی برخوردارند و این ظرفیت های ارزشمند حروف فارسی برای مقوله طراحی خط هست.
خانم دکتر محمدی تفاوت طراحی خط را با نقاشی خط را از خانم معنوی راد پرسیدند که ایشان ابتدا به تفا وت نقاشی و طراحی پرداختند زمانی که ما با واژه طراحی برخورد می کنیم به دنبال یک سفارش هستیم یعنی موضوعی سفارش داده می شود و براساس مولفه هایی که آن موضوع می طلبد ساختار این طراحی شکل می گیرد چارچوب هایی را موضوع تعیین می کند که طراح ملزم هست آنها را رعایت کند تا به بهترین نتیجه برسد. اما در نقاشی چارچوب تعیین شده ای وجود ندارد یعنی حس و حال آنی هنرمند هست که موضوع را شکل میدهد. زمانی که چارچوب تعیین می شود ممکن است مورد علاقه شخصی طراح نباشد و کاری که طراحان گرافیک می کنند همین هست طراحانی هستند که علایق خود را درچارچوب تقاضای سفارش دهنده خلق می کنند حس و حال سفارش دهنده را درک می کنند و با زبان درست هنری به مخاطب منتقل می کنند که نیاز به مهارت و دانش طراح دارد و اینجا طراحی خط مطرح می شود.
من در یک نمایشگاه خارج از کشور فردی خارجی را دیدم که روزها در مقابل تابلویی از خط فارسی می ایستاد و نظرش این بود با اینکه آشنایی با خط فارسی ندارم اما فرم های این تابلو تاثیر عمیقی بر روی من گذاشته، در حالی که ایشان هیچگونه آشنایی با فرهنگ و تاریخ و ادبیات ما نداشتند و این اهمیت فرم ها و ترکیب بندی خط فارسی را بر ما آشکار می کند و این دلیل جذب ایشان به این تابلو بوده است و ما می توانیم این ارزش ها را در خط فارسی ببینیم.
یکی از حضار در جلسه خانم دکتر زهرا چیت ساز مدرس دانشگاه هنر و دکترای نقاشی، پرسیدند که برای ایجاد یک اثر طراحی خط وحتی نقاشی خط، دانستن اصول خط ضروری هست آیا ازنظر شما خوانا بودن مهم هست درحالی خیلی افراد در حال کارهستند اما هیچ آگاهی از اصول خط وخوشنویسی را ندارند و بیشتر نقاشی می کنند وکسی که می خواهد طراحی خط را دنبال کند آیا دانستن اصول وضوابط خط را باید بداند ویا اینکه ازنظر شما نیازی نیست.
خانم دکتر معنوی راد عنوان کردند که این سوال را بسیاری از دانشجویان مطرح می کنند ما در رشته گرافیک تقریبا هشت واحد خوشنویسی وطراحی حروف داریم که ازآشنایی با تاریخ خط شروع می شود ودر مراحل انجام طراحی به لوگو تایپ و نشانه های نوشتاری ودرانتها به طراحی قلم وفونت منجر می شود که این مراحل نشان می دهد که ما برای رسیدن به عرصه بالای طراحی خط و حروف یا قلم ویا فونت نیازمند گذراندن این مراحل هستیم یعنی باید تاریخ خط را بشناسیم وبعد قلم بدست بگیریم وخوشنویسی کنیم بعضی علاقمند شده خوشنویسی را حرفه ای دنبال می کنند و بعضی فقط در حد آشنایی هست بعد از آن هست که اگر شما مسلط به اصول وقواعد خوشنویسی فارسی باشید می توانید جلوتر حرکت کنید نه اینکه محدود هست نقاشی خط برای خوشنویسان بلکه می تواند تاثیر گذار باشد خوشنویسان اگر مسلح به زبان بصری هم باشند می توانند موفق باشند یعنی هم مهارت زبان بصری وهم تسلط بر خوشنویسی را داشته باشند اگر این دو درکنار هم قراربگیرد می توانیم یک طراح خط خیلی موفق باشیم بعضی فقط خوشنویس هستند ولی به اصول تجسمی آشنایی ندارند کارشان درحیطه خوشنویسی می ماند وعده ای نیز که درهنر های تجسمی فعالیت دارند وبا خط به شکل ملموس وعملی کاری انجام ندادند ودرحد نقاشی خط کاری را ارائه می دهند اما در بحث طراحی خط ، خلاقیت هست ویک سری اصول فنی هست که در طراحی خط باید رعایت شود اما بیشتردر شاخه های قلم فارسی طراحی فونت نیاز هست که رعایت شود تا هنرمند به نتیجه مطلوب برسد.
در ادامه آقای دکتر زنگی نیز این موارد را ادامه دادند که شناخت جوهری خط هست که هر دانشجویی که گرافیک کارمی کند باید بشناسد وکاملا ضروری هست اگر قرار باشد به خط دست بزند جوهره خط وارزش های جوهری حروف را درک کند ولی اینکه خوشنویس باشد یک ارزش ضمنی هست که طراح گرافیک اگر توانایی خوشنویسی داشته باشد می تواند طراح بهتری باشد اگر خوشنویس باشد تایپوگرافی بهتری را انجام می دهد می دانیم بهترین طراحان تایپوگراف ما خوشنویس ها هستند که استانداردهای خط وقوالب آنها را آگاهی دارند ولی دورشته مستقل هستند ضرورت خوشنویس بودن را ندارد اما شناخت از خط کاملا ضروری هست من معتقد م به طور متقابل خوشنویس ها باید اصول بصری را بشناسند تا بتوانند ازدستورالعمل های خوشنویسی فراتر بروند وبه یک سبک شخصی برسند و شناخت کاملا لازم هست.
خانم چیت ساز عنوان کردند نقاش هایی را داریم که درزمینه خط کار می کنند واز گرافیک اطلاعات کافی ندارند وطراحی وخوشنویسی کار می کنند می خواهم بدانم چه کسی این آثار را ارزیابی می کند وگاهی خط ها خوانایی وزیبایی را ندارد وتا حد محدودی اصول مبانی هنرهای بصری را می دانند و برمبنای آن حروف را می چینند وحروف را کپی می کنند می خواهم جایگاه هنری آنها را بدا نم وآیا ارزشمند هستند.
آقای دکتر زنگی در پاسخ به این سوال، ما در مکتب سقاخانه ازخط به عنوان ماده ای مستقل استفاده می کنیم مثلا آقای رضا مافی حروف را ماده خام درنظر گرفت وکارهای نوآورانه ای انجام داد ما نمی توانیم بر این ایرادی وارد کنیم زیرا ما رسم الخطی داریم که ایشان استفاده کردند مثلا “ی “را برداشته وتکرار کرده وبه فرم رسیده نه خیانتی در حق خط کرده و نه خیانت در حق نقاشی کرده است وبه هر حال نقاش نیاز به یک سری مواد خام دارد که از طبیعت ویا ازفرم های هندسی، وایشان هم ازخط استفاده کردند ولی اگر کسانی بنا داشته باشد که خوشنویسی ونقاش خط انجام دهند و مصالح خط درکارشان باشد ضرورت آشنایی به خط را دارد ویکی ازنقایص نقاشی خط ما اینکه هنرشناسان ما ایراد می گیرند اینکه نقاشان وارد می شوند وخط را نمی شناسند واین در گرافیک هم اتفاق می افتد دوستانی که خط را نمی شناسند ودرخط دخل وتصرف می کنند واین منجر به بروز فاجعه می شود ونیاز هست تا مرزی را قائل باشیم گاهی ما از ظرفیت خط بدون ارزش های بصری اش استفاده می کنیم ما “ن” را برمی داریم ومجسمه می سازبم تایپوگرافی می کنبم نقاشی خط می کنیم به عنوان یک موضوع انتخابش می کنیم ولی گاهی می خواهم حرف “ن” خوانده شود واصول خوشنویسی هم داشته باشد باید خط را بشناسیم نمی توانیم وارد قلمروی بشویم که دانشش را نداریم.
در ادامه خانم هادی اضافه کردند که در نقاشی خط عنصر رنگ ممکن است بسیار ی از خطا های هنرمند را در زمینه خط بپوشاند اما درطراحی خط حتما ساختار خوشنویسی سنتی را باید بدرستی شناخت درغیر این صورت در ساختارشکنی، نمی توانیم از ظرفیت بالقوه خط استفاده کنیم هر میزان اطلاعات عملی شما در مورد خط فارسی وخوشنویسی بیشتر باشد موفق تر عمل خواهید کرد البته درقالب طراحی ، زیرا ممکن است یک طراح خط خوشنویس نباشد و ضرورتی برای آن نیست چنانچه من هم خوشنویس نیستم ولی ساختارخط سنتی را درقالب طراحی می شناسم وبعد از آنکه احساس کردم میتوانم تغییر وتحولی در فضای ساختاری خط ایجاد کنم قالب ها را شکستم وبعد از آن چون واژه ها مفهوم داشتند مفاهیمی از عناصر محیطی وذهنی را بکار گرفتم و در آن قالب ریختم که ممکن هست بعضی از کارها در حدی منتزع شوند که نیاز شود در داخل یک مجموعه واژه را بخوانید چنانچه طرحی از علی یا بسم ا…را ببینید و نتوانید ارجاع دهید اما وقتی آنرا در مجموعه نام علی می گذارید می بینید بله می تواند این نیز واژه علی را تداعی کند و به آن خلوص بصری رسیده باشد به طور نمونه تصویر صفحه ۴۳ می تواند از این نوع باشد.
در طی این گفتار خانم هادی عنوان کردند هدف هر خالق اثر تاثیری موثر در ذهن مخاطب هست وامیدوارم این کتاب این کار را به خوبی انجام دهد خوشحال هستم که نظرات بسیار مساعدی هست واین کار نتیجه سالها تلاش درکلیه زمینه ها بوده است حتی درحجم سازی که علاوه بر کاربردهایی راکه اساتید محترم بر شمردند می توانند در تولید المان های شهری مورد توجه باشند وپیش نیازی باشد برای دانشجویان تا بتوانند از ظرفیت های خط فارسی بهره بیشتری در ارائه اثر ببرند وبه گمان من این شیوه می تواند به طور کامل این مهم را تامین کند .
روابط عمومی انجمن هنرهای تجسمی ایران
art-avoa.ir@